(foto) STANISŁAW GUZIKOWSKI (1912-1942), przedwojenny oficer Wojska Polskiego, uczestnik wojny obronnej w 1939 r., w konspiracji pod ps. „ŻEGOTA” współorganizator Komendy Okręgu Krakowskiego Związku Walki Zbrojnej, w tym Obwodu Wielickiego ps. „ŻEGOTA”, zamordowany w KL Auschwitz.
Stanisław Guzikowski urodził się w 1912 r., w Bodzanowie, jako syn Jadwigi i Andrzeja Guzikowskich. Miał liczne rodzeństwo. Pierwszą klasę gimnazjum ukończył w Chrzanowie po czym przeniósł się do gimnazjum w Wieliczce. W latach gimnazjalnych był uzdolnionym sportowcem: dobrze rzucał młotem i oszczepem. Maturę w Państwowym Gimnazjum Męskim im. Jana Matejki w Wieliczce zdał w 1931 r. Następnie pracował w sądzie i studiował prawo. Z zamiłowania był więcej wojskowym niż prawnikiem. Ukończył Szkołę Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu i odbył staż w 10. Pułku Ułanów w Białymstoku. Ćwiczenia odbywał w 20. Pułku Ułanów króla Jana III Sobieskiego w Rzeszowie i 8. Pułku Ułanów im. Księcia Józefa Poniatowskiego w Krakowie. Był awansowany do stopnia podporucznika i z tym stopniem przeszedł do rezerwy. Był podporucznikiem rezerwy.
W 1939 r. zmobilizowany został do macierzystego 8. Pułku Ułanów. W Szekocinach pułk ten odparł pancerny zagon niemiecki, który zagrażał prawemu skrzydłu Armii Kraków - wróg został zmuszony wycofać się za Pilicę. W tym starciu z Niemcami dowodził plutonem cekaemów. Za osiągnięcia bojowe na placu walki otrzymał Krzyż Walecznych. Gdy 8. Pułk Ulanów wycofywał się w rejon lubelski, został włączony do brygady pancerno-motorowej dowodzonej przez pułkownika Stefana Roweckiego (późniejszego generała Grota Roweckiego), Stanisław nawiązał kontakt z dowódcą. Należał do tej grupy, która przebijała się w kierunku Węgier. W pobliżu granicy natknęli się na Armię Czerwoną, z którą stoczyli walkę.
Stanisław uniknął niewoli i w październiku 1939 r. dotarł do domu. Nawiązał kontakt z pułkownikiem Alfredem Godlewskim, dowódcą 14. Pułku Ulanów Jazłowieckich i w Krakowie tworzył organizację „Kaerge”, która grupowała oficerów kawalerii. Organizacja ta podporządkowała się Służbie Zwycięstwu Polsce (SZP) - Stanisław został przydzielony do jej tworzenia w Obwodzie Kraków-Powiat. Zaczął działalność w Wieliczce, Liszkach i Zabierzowie, nawiązując kontakt ze swoimi kolegami gimnazjalnymi: Robertem Mazurem, Antonim Batko, Wiktorem Romańcem, Janem Olesiem, Janem Stańdą, braćmi Józefem i Ludwikiem Kubickimi. Będąc w konspiracji liczył się z aresztowaniem. Pouczał brata Kazimierza (ur. w 1925 r.): „Na wypadek, gdybym został aresztowany pójdziesz do siostry. U niej jest „kalwaryjskie” lustro, w którym schowałem kartkę z nazwiskami. Tam wymienionych najpierw powiadomisz, że zostałem aresztowany”. Kazimierz wyjaśnia: „To była moja pierwsza czynność konspiracyjna, ale tego polecenia nie wykonywałem przez półtora roku, bo brat działał.”.
Stanisław ps. „Żegota” jako oficer operacyjny był zastępcą komendanta, a następnie od lutego do 4. sierpnia 1941 r. komendantem Obwodu Kraków-Powiat - zorganizował w tym obwodzie placówki Służby Zwycięstwu Polski w: Koźmicach Wielkich, Wieliczce-Miasto, Wieliczce-Wieś II (z gminą Trąbki), Bieżanów-Węgrzce Wielkie. Jego zasługą było to, że luźne grupy ruchu oporu zjednoczył i związał organizacyjnie z wyższymi szczeblami konspiracji w Krakowie. 4 sierpnia 1941 r w Krakowie, w mieszkaniu przy ul. Rajskiej 20, został aresztowany przez Gestapo wraz z innymi oficerami Komendy Obwodu i osadzony w więzieniu przy ul. Montelupich. Po śledztwie 26 marca 1942 r. został wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz (Oświęcim). Oznaczony jako: więzień Polak, polityczny, nr 27280. Został osadzony w bloku 11 i tam rozstrzelany 4 maja 1942 r, w wieku 30 lat, dochowując wierności przysięgi żołnierskiej.
Stanisław Guzikowski został upamiętniony na tablicy umieszonej w holu LO w Wieliczce w 1962 r. z inicjatywy Stanisława Gawędy wśród 36. wychowanków Gimnazjum i Liceum im. J. Matejki, którzy polegli w latach 1939-1945. S. Gawęda pisał o nim w rozdziale „Wieliczka pod okupacją niemiecką” w monografii „Wieliczka dzieje miasta (do roku 1980) (1990 r.).
Kazimierz Guzikowski, żołnierz AK, ps. „Rota”, „Skoplak”, wymienia go w książce pt. „Armia Krajowa na terenie powiatu wielickiego (Zarys dziejów)” (2000r.). Natomiast w 2003 r. na 69. spotkaniu „Wieliczka-Wieliczanie” wygłosił prelekcję pt. „Wychowankowie Gimnazjum i Liceum w Wieliczce polegli w latach II wojny światowej. Mój brat Stanisław Guzikowski”, którą opublikowałam w zeszycie 14 „Biblioteczki Wielickiej”.
Za sprawą Wojciecha Gawrońskiego biogram S. Guzikowskiego znalazł się w 2008 r. w „Słowniku biograficznym wieliczan”. W2014 r., w pierwszą rocznicę odsłonięcia i poświęcenia pomnika Urząd Miasta i Gminy Wieliczka wydał książkę, w której zawarte są biogramy 14. żołnierzy ZWZ-AK wymienionych na pomniku – biogram S. Guzikowskiego opracował K. Guzikowski.
Jadwiga Duda
