Z fragmentarycznych danych wiemy, że w latach osiemdziesiątych XVIII wieku w Dębicy już stacjonowały wojska austriackie. Niestety nie wiemy, jakie to wówczas były jednostki. Nie wiemy również, czy były one na stałe, czy też tylko przejściowo.
Pierwsza wzmianka o stałym garnizonie w Dębicy związana jest z tłumieniem rabacji galicyjskiej w 1846 roku. Miejscowy garnizon po uzyskaniu posiłków z Rzeszowa poradził sobie ze zbuntowanymi chłopami. Pierwsze koszary piechoty znajdowały się w wynajętych od dębickich Żydów domach na północnej pierzei Rynku. Z tyłu za domami znajdowało się pole ćwiczeń żołnierzy oraz oficerskich koni. Najprawdopodobniej te pomieszczenia zajmował jeden batalion 40 Pułku Piechoty Liniowej podległy komendzie pułku w Rzeszowie. W 1857 roku do Dębicy przeniesiono dwa szwadrony 5 Pułku Dragonów podległe komendzie pułku w Tarnowie. Dla nich rozpoczęto budowę koszar opodal kościoła św. Jadwigi oraz przy moście kolejowym. Poza tym w Dębicy była Komenda Placu i żandarmeria wojskowa. W 1881 roku hrabia Karol Raczyński darmo przekazał wojsku teren oraz ufundował na nim nowe koszary dla kawalerii. Jesienią 1885 roku z Wiednia do Tarnowa został dyslokowany 2 Regiment Ułanów Galicyjskich im. księcia Karola Filipa zu Schwarzenberg dowodzony wówczas przez pułkownika hrabiego Oswalda Kielmasegga, którego 1 i 5 szwadrony przeniesiono w miejsce dragonów do Dębicy. 84 % ułanów było narodowości polskiej, zaś 16 % było innych narodowości. Kolejnymi dowódcami tego pułku byli: 1889 - pułkownik baron Anton Malowetz von Malowitz und Kosor, 1894 - pułkownik baron Anton von Hagen, 1899 - pułkownik hrabia Carl Georg von Huyn.
Jednocześnie do koszar piechoty przy ul. Kościuszki na pewien czas przeniesiono 1 Batalion 90 Pułku Piechoty Liniowej z Jarosławia, ale później z powrotem wrócił batalion 40 PPL z Rzeszowa.
W 1901 roku w dębickim garnizonie stacjonowało 806 ułanów i piechurów. Koszary były podłączone do międzymiastowej linii telefonicznej.
W 1908 roku w miejsce szwadronów 2 pułku ułanów, które dyslokowano do Bochni, do koszar kawalerii przeniesiono dwa szwadrony tworzące II Dywizjon 6 Regimentu Ułanów Galicyjskich im. Cesarza Józefa II dowodzonego przez pułkownika Alexandra Dienstla (sztab i pozostała część pułku tworząca I Dywizjon znajdowała się w Rzeszowie). Wówczas to na pamiątkę 50-ciolecia kapłaństwa papieża Piusa X i 60-ciolecia panowania cesarza Franciszka Józefa I ufundowano figurkę Najświętszej Marii Panny, która odtąd na trwale wpisała się w dzieje dębickiego garnizonu.
Skład narodowy pułku tworzyli w 52 % Polacy, 40 % Rusini, zaś 8 % stanowili żołnierze innych narodowości. Pułk wchodził w skład: 14 Brygady Kawalerii – 6 Dywizji Kawalerii – X Korpusu Armijnego.
Podczas I wojny światowej w roku 1916 z Rzeszowa do koszar w Dębicy został przeniesiony 3 Pułk Strzelców Konnych. Skład narodowy tego pułku przedstawiał się następująco: 69 % Polacy, 26 % Rusini, 5 % przedstawiciele innych nacji. Stacjonował on w Dębicy do listopada 1918 roku, kiedy to droga pokojową został rozbrojony przez żołnierzy 5 szwadronu 2 Pułku Ułanów Legionów Polskich.
Jacek Dymitrowski
Dyrektor Muzeum Regionalnego w Dębicy
Cykl Dębica: Pamiętajmy o... to historyczne artykuły w których centralnym punktem jest Dębica, napisane przez Jacka Dymitrowskiego, dyrektora Muzeum Regionalnego w Dębicy
