W dzisiejszym odcinku zapraszam Państwa na wędrówkę do malowniczo położonej grupy schronów zbudowanych na wzgórzu w północnej części Nielepic, tuż przy granicy w Rudawą.
Omawiana grupa schronów została zbudowana, podobnie jak sąsiednie, w 1944 roku i należała do linii b-1. Obiekty położone są w paśmie wzniesień należących do Garbu Tęczyńskiego (Tenczyńskiego): od bezimiennego wzgórza o wysokości 280 m n.p.m w Nielepicach do stoków Góry Chełm (372 m n.p.m.).
Z racji swego położenia, górującego nad cała okolicą, z doskonałym wglądem na całą szerokość Rowu Krzeszowickiego, grupa ta mogła wspierać dowodzenie obroną na obszarze Rowu. Świadczyć o tym może również wyposażenie jednego ze schronów (Regelbau 668) w peryskop do obserwacji przedpola. Rozwinięciem i wzmocnieniem obrony wzdłuż drogi Kraków-Trzebinia były stanowiska polowe w kierunku Góry Chełm.
Linie zachowanych okopów i stanowisk strzeleckich biegną równolegle do drogi, aż do wysokości restauracji „Graność”. Dokładnie na wysokości restauracji, po północnej stronie drogi i torów kolejowych (w odległości ok. 1500 m) znajduje się kolejna grupa schronów żelbetowych, przy drodze Rudawa-Brzezinka (omówiona zostanie w następnym odcinku). Takie ukształtowanie obrony pozwoliło prowadzić ostrzał drogi (równocześnie z dwóch kierunków: północnego i południowego) na długości 2 km: od głównej pozycji w Młynce-Werbowni, aż po Górę Chełm. Poza tym wysokość i nachylenie stoków wzniesień Garbu Tęczyńskiego stanowiło naturalną barierę przeciwpancerną. Ruch pojazdów mechanicznych, siłą rzeczy, musiał zostać „skanalizowany” i prowadzony drogą płaskim dnem Rowu Krzeszowickiego, co również ułatwiało obronę. Omawiana część pozycji nie została dokończona i do czasu zakończenia działań wojennych była w trakcie budowy. Świadczą o tym relacje mieszkańców oraz stan obiektów i ich najbliższego otoczenia. Ciekawostką jest fakt wybudowania kolejki linowej ułatwiającej transport materiałów na szczyt „wzgórza 280”. Kolejka ta została po wojnie rozebrana, a pozostałości placu budowy „zagospodarowane” przez mieszkańców.
W omawianym paśmie umocnień zachowało się do dnia dzisiejszego sześć obiektów żelbetowych: 3 schrony Regelbau 668, 2 schrony bojowe Ringstand 58c i jedyny w tej części Rowu Krzeszowickiego schron obserwacyjno-bojowy typu „Kochbunkier”.
- Schron bierny dla drużyny piechoty Regelbau 668, wersja z pancerzem peryskopu. Wybudowany na północno-wschodnim stoku wzgórza, prawie u jego szczytu. Znajduje się w głębokim na około 5 metrów wykopie (wykutym w skale) o wymiarach 10 na 10 metrów. Obiekt jest ogólnodostępny, zachowany w nienajlepszym stanie; beton jest mocno skorodowany (tzw. korozją węglanową). Dodatkowo obiekt wewnątrz jest zaśmiecony i okresowo zalewany wodą opadową. Nie zachowały się w nim żadne elementy pancerne.
- Dwa schrony bojowe typu Ringstand 58c „Tobruk”. Położone poniżej szczytu wzgórza, na północnych jego stokach z doskonałym wglądem na cały broniony obszar. Schrony zachowane w dobrym stanie, choć prawie w całości zasypane ziemią. Obiekty, podobnie jak poprzedni, również są dostępne – znajdują się na działce gminnej. Z uwagi na ukształtowanie terenu, a zwłaszcza stromość wzgórza, na którym zostały zbudowane, schrony te mogły prowadzić jedynie obronę daleką, podstawa wzgórza była broniona z linii okopów znajdujących się na jej wysokości oraz schronu dobudowanego do obiektu Regelbau 668 w Młynce. Pierwszy z „Tobruków”: położony po zachodniej stronie, mógł poza ostrzałem drogi wspomagać obronę grupy schronów w Młynce/Werbowni – posiadał z nimi kontakt wzrokowy. Drugi „Tobruk”, położony nieco wyżej, po wschodniej stronie wzgórza, poza ostrzałem drogi mógł prowadzić ostrzał obszaru na wschód, wzdłuż linii okopów w kierunku Góry Chełm.
- Schron bierny Regelbau 668 położony na zachodnim stoku, po prawej stronie niewielkiej dolinki przy wzgórzu. Zachowany z stanie bardzo dobrym, choć do połowy zasypany ziemią. Obiekt dostępny z zewnątrz, tak jak poprzednie, znajduje się na działce gminnej. Cechą charakterystyczną tego schronu jest, niespotykane wśród innych Regelbau 668 na opisywanej pozycji, wydłużenie okapu ochronnego nad wejściem do wnętrza.
- Kolejny schron bierny typu Regelbau 668 położony w sadzie, nieco na wschód od wzgórza. Zachowany w stanie dobrym, choć prawie w całości zasypany ziemią oraz porośnięty trawą i krzewami. Znajduje się na terenie prywatnym, więc jego dostępność może być ograniczona.
- Dodatkowo na północnym stoku wzgórza – mniej więcej w połowie wysokości, znajduje się wykute w skale stanowisko obronne. Wnioskując po wielkości, kształcie i położeniu mogło być przeznaczone dla armaty prowadzącej ostrzał drogi i wspierającej swym ogniem obronę tego odcinka. Dojazd do stanowiska poprowadzony został od strony zachodniej również wykutym z wapiennej skale, rowie dobiegowym.
- Stanowiska obronne na stokach Góry Chełm składały się głównie z linii okopów wraz ze stanowiskami strzeleckimi, schronów drewniano – ziemnych, miejscami wzmacnianych żelbetowymi schronami typu „Kochbunker”. Z uwagi na ich obecne położenie – na skraju lasu – znaczna część okopów jest nadal czytelna w terenie. Standardowym wzmocnieniem linii okopów stosowanym powszechnie na liniach budowanych w 1944 roku były niewielkie schrony obserwacyjno-bojowe przeznaczone dla jednego żołnierza. Ich 30cm ściany chroniły żołnierza przed ogniem broni ręcznej i odłamkami. Pomimo znacznej ich ilości użytej na tym fragmencie linii b-1 do dnia dzisiejszego zachowało się ich bardzo niewiele. Z uwagi na niewielkie rozmiary schrony te były masowo usuwane po wojnie przez jednostki wojska polskiego. Na obszarze gminy Zabierzów, poza jednym znanym egzemplarzem zachowanym w Łączkach Kobylańskich u stóp Góry Chełm zachował się drugi egzemplarz. Znajduje się on w ogrodzeniu prywatnej posesji, po południowej stronie drogi nr79. Schron ten jest o tyle ciekawy, że został wzmocniony betonowym „płaszczem”, obecnie widocznym po osunięcie się ziemi. Obiekt zachował się z dobrym stanie jednak z uwagi na jego położenie wnętrze jest niedostępne. Był wysunięty na północ, około 30 metrów przed linię okopów biegnącą skrajem lasu. Zachowane fragmenty linii okopów są dostępne, ponieważ znajdują się na granicy lasu, tuż przy terenach spacerowych. Zwiedzanie najlepiej rozpocząć od wschodniego, najdalej wysuniętego punktu linii, przy parkingu restauracji Graność. Następnie można poruszać się na zachód, ścieżkami spacerowymi wytyczonymi w przybliżeniu na linii okopów w dolnej części wzgórza.
Od roku 2007 na grupie schronów położonych na „wzgórzu 280” w Nielepicach prowadzone są prace porządkowe. Udział w nich biorą członkowie stowarzyszenia „Nasze Nielepice”, okoliczni mieszkańcy i młodzież. Efekty tych prac są już widoczne w terenie! Zapraszamy Państwa do odwiedzenia tej malowniczej okolicy oraz wszystkich chętnych do pomocy w prowadzonych przez nas pracach.
Tekst i foto: Jacek Stefański
jacek_stefan@poczta.onet.pl
Serdecznie dziękuję również Osobom aktywnie wspierającym prace porządkowe przy schronach w Nielepicach, a szczególnie: kol. Krzysztofowi z Krzeszowic, kol. Katarzynie, Marcinowi, Panu Edwardowi z Nielepic oraz grupie młodych ludzi, którzy z dużym zaangażowaniem wykonują prace ziemne przy schronach! Zapraszamy również wszystkie osoby chętne do pomocy! o terminach prac i planach działań informować będziemy na naszej, powstającej obecnie, stronie internetowej: www.nasze.nielepice.pl
